NGÀY XUÂN NÓI CHUYỆN ẨM THỰC

Người sính chữ thường dùng từ “ẩm thực” (Hán-Việt) để chỉ việc ăn uống cho đỡ vẻ “phàm phu tục tử”. Ăn và uống có mối liên hệ mật thiết với nhau. Người ta có thể dùng một thúc uống nào đó khi ăn và khi uống (nhất là những thức uống có chất men) nhiều lúc cũng phải kèm theo ăn. Tuy vậy không phải hễ cứ ăn là phải uống mà không phải lúc nào uống cũng phải kèm theo ăn.

Ngày xưa, người Việt ta đa phần là nông dân sống nhờ vào những sản vật có từ đất nên luôn phải đối mặt với cái đói triền miên. Thức ăn chủ yếu chỉ có cơm với rau, con tôm con tép, con cua con cá thu lượm được ngoài đồng cùng với mắm muối tương cà hầu như nhà nào cũng muối sẵn. Bữa cơm những năm đói kém, mất mùa còn phải độn thêm ngô, khoai, sắn. Mâm cao cỗ đầy, rượu nồng thịt béo chỉ có trong những ngày giỗ, ngày tết hay trong các cỗ tiệc của những kẻ giàu sang quyền quý.

Đồ uống thường không được dùng kèm trong các bữa cơm của người Việt xưa. Có chăng chỉ là bát nước rau luộc vắt chanh, hoặc khá hơn thì là canh rau, canh cá, canh thịt… Có người nghèo bữa cơm chỉ là bát cơm trắng ăn với nước tương, dưa muối. Thế là qua bữa, nếu khát chỉ cần bước ra đầu hè làm một gáo nước mưa đựng sẵn trong lu.

Trong bữa cơm chiều của một số gia đình tương đối khá giả, người cao tuổi trong nhà như ông hay ông bố có thể uống thêm ly rượu trắng hoặc chén rượu thuốc để cho “khí huyết lưu thông, giãn gân cốt” sau một ngày làm lụng vất vả. Rượu được coi như là thứ thuốc bổ dành cho người cao tuổi, lao động chính trong nhà hoặc khi có khách.

“Cỗ không có rượu, như kiệu không có cụ”. Trong những dịp giỗ chạp, cưới xin, ma chay, lễ tết hoặc trong dịp đình đám trong làng, người ta thường uống rượu để hỗ trợ cho bữa ăn thêm thi vị. Nhờ uống chút ít mà người ta có thể tạo được một bầu khí vui vẻ, cởi mở và thân mật. Ngoài rượu không hề có những loại đồ uống khác dành cho đàn bà và trẻ em hay những người không biết uống rượu trong các bữa cỗ ấy.

Việc uống rượu của người xưa là cả một nghệ thuật. Cạn với nhau một chén rượu là để tăng thêm chất men trong câu chuyện của những người tri kỷ. Nhấp một chút men say là để tăng thêm thi hứng cho những lúc thi ca xướng, họa. Cụng với nhau một ly để mừng vui cho ngày gặp mặt hoặc là lời chúc trước lúc đi xa. Đó là một dạng sinh hoạt văn hoá ẩm thực đã có từ nghìn xưa.

Thế nhưng hiện nay, nhiều người đã và đang làm biến tướng đi tính văn hoá vốn có của nó. Ẩm thực đã trở thành “ăn nhậu” hay gọi một cách đơn giản và bình dân là “nhậu”. Ở nhiều nơi, từ nông thôn đến thành thị bất kể giàu sang nghèo khó. Hễ có việc gì làm ăn hay gặp gỡ, hội họp là phải có nhậu kèm theo. Người ta thi nhau, ép nhau uống bia, rượu. Không uống là không chân tình, không thật lòng. Uống cho "tới bến" cho đến say tràn cung mây mới thôi.

Họ thản nhiên ăn nhậu dẫu biết rằng đó là một sự tốn kém cho ngân quĩ  vốn dĩ đã eo hẹp của gia đình trong cái thời buổi khó khăn, gạo châu củi quế thời kinh tế thị trường. Họ không cần biết số tiền phải trả cho những lon bia mà họ vừa uống vừa đổ một cách thừa mứa trong cơn ngà ngà say có thể nuôi sống cả một gia đình hàng tuần. Họ vô tư không biết rằng có hàng trăm người nghèo đang cần sự giúp đỡ ...

Nhưng đâu phải chỉ là vấn đề tiền bạc. Ở những độ nhậu lắm bia nhiều rượu hẳn những người có chút văn hoá rất lấy làm khó chịu khi nghe những lời tâng bốc nhau, gài nhau uống đại loại như: “nam vô tửu như kỳ vô phong”, "không say không về", hoặc quyết liệt hơn: "chú không uống hết ly này là không tôn trọng anh", "bác không cạn ly là không hết lòng với anh em", … Vậy là việc “tôn trọng, hết lòng” với nhau giờ đây đã bị biến thái để được đo bằng ''tửu lượng'', của anh, của chị nhiều hay ít.

Thế rồi, “tửu nhập ngôn xuất”. Những thứ “rượu vào lời ra” trong các độ nhậu thường biến hóa muôn mầu, muôn vẻ. Có anh mượn chút hơi men để có đủ can đảm bày tỏ chính kiến của mình nhưng cũng có kẻ mượn hơi men để khích bác, đâm bị thóc thọc bị gạo gây mầm mống chia rẽ bất hòa trong cộng đồng, đoàn thể.

Có những người bình thường tính tình dễ dãi, hiền lành như cục đất. Nhưng khi chén chú chén anh vào lại trở nên cố chấp, lớn tiếng khăng khăng bảo vệ ý kiến của mình, quyết tâm ăn thua đủ với anh em. Lại có kẻ khi say hay chửi xéo người này người nọ, đôi khi chửi cả bề trên và những người họ hàng thân thích, khiến cho tình nghĩa ruột thịt cũng như lối xóm nhiều lúc như muốn đứt đoạn. Đến khi tỉnh rượu mới hối lỗi thề thốt quyết tâm bỏ rượu nhưng rồi lại chứng nào tật ấy.

Thế nên cụ Tản Đà mới có câu:

Say sưa nghĩ cũng hư đời,

Hư thời hư vậy, say thời cứ say.

Hay như cụ Nguyễn Khuyến cũng thú nhận :

Những lúc say sưa cũng muốn chừa,

Muốn chừa nhưng tính lại hay ưa.

Hay ưa đến nỗi không chừa được.

Chừa được mà ông cũng chẳng chừa.

Những ngày đầu Xuân, chúng ta thường thăm viếng, chúc Tết lẫn nhau. Đương nhiên gặp nhau phải có ăn uống vì ngày thường “khách đến nhà không trà thì rượu” huống chi là ngày Tết với rượu thịt ê hề, lòng xuân phơi phới. Tuy nhiên, như các học giả thời Trung cổ thường nói: “virtus in medio stat” (nhân đức bao giờ cũng phải ở vào cái thế trung dung), phàm cái gì thái quá thì cũng bất cập.

Hãy tiết độ khi vui Xuân vì ăn nhiều quá sẽ sinh ra bội thực, rồi từ chỗ bội thực lại sinh ra bệnh nọ tật kia. Còn uống nhiều quá thì sinh ra “say xỉn quậy tới bến” như người ta thường nói “tửu nhập tâm như hổ nhập lâm” hoặc “tửu nhập tâm như cẩu cuồng tọa thị”!

Với người Công giáo chúng ta, ngày mùng Ba Tết Bính Thân năm nay lại trùng vào ngày thứ tư Lễ Tro, ngày bắt đầu mùa Chay Thánh theo niên lịch phụng vụ. Nhiều người có cảm giác tiếc nuối vì không được hưởng Xuân trọn vẹn dù Hội Đồng Giám mục Việt Nam cho phép dời việc ăn chay kiêng thịt vào thứ Sáu 12 Tết.

Mục đích truyền thống của mùa Chay là việc chuẩn bị của các tín hữu qua việc chay tịnh, sám hối, ăn năn tội lỗi, cầu nguyện và thực hành bác ái từ thiện.

Trong Thông Điệp Mùa Chay 2016 mới đây, Đức Thánh Cha Phanxicô kêu gọi: “Mùa Chay trong Năm Thánh này là thời gian thuận tiện để ta vượt thắng sự tha hóa hiện sinh của ta bằng cách lắng nghe lời Thiên Chúa và thực hành các việc thương người. …Các việc thương người về phần xác và phần hồn không bao giờ nên bị tách biệt với nhau.”

Thư Mục vụ Mùa Chay – Phục Sinh của Đức TGM Phaolô Bùi Văn Đọc cũng mời gọi Mùa Chay năm nay phải là “Mùa Chay Thánh Thiện” vì “Thiên Chúa giàu lòng thương xót” chính là “Đấng Thánh, là nguồn mọi sự thánh thiện”. Muốn là Mùa Chay thánh thiện, phải là Mùa Chay có nhiều hy sinh và hãm mình trong cuộc sống hằng ngày.

Xin Thiên Chúa là Cha Lòng Thương Xót giúp chúng ta biết hy sinh và hãm mình trong việc ẩm thực. Uống bớt đi một vài lon bia, chai rượu; ăn ít đi những chén thịt đầy… để chia sẻ bớt cho người nghèo, cho kẻ thiếu thốn. Hãy mở lòng thương xót để mùa Xuân yêu thương hôm nay sẽ dệt nên mùa Xuân hạnh phúc mai sau trên Thiên đàng trường Xuân bất diệt.

Xuân Bính Thân 2016

http://tgpsaigon.net/baiviet-tintuc/20160207/33845

http://www.thanhlinh.net/node/99759

TẾT, MÙA CHAY VÀ CHAY TỊNH

Vạn vật luân chuyển theo tứ thời bát tiết Xuân, Hạ, Thu, Đông. Niên lịch phụng vụ của Giáo hội Công Giáo cũng theo chu kỳ khép kín. Mùa Vọng, mùa Giáng Sinh đã qua đi, mùa Thường niên tiếp nối, chúng ta chuẩn bị bước vào mùa Chay Thánh với thứ Tư Lễ Tro.

Theo truyền thống của người Việt, mùa Xuân bắt đầu từ ba ngày Tết. Tết là ngày lễ lớn nhất trong năm. Trong ba ngày Tết, dù giàu hay nghèo, người ta đều tạm ngưng mọi công việc để vui chơi, thăm viếng lẫn nhau. Vì thế, trong tháng Chạp, nhà nhà đều đã chuẩn bị thức ăn cho ngày Tết, không chỉ riêng cho gia đình mà còn phải nhiều hơn để tiếp đãi khách.

Ngày Tết, đi đến nhà nào cũng được mời ăn, do đó chúng ta hay nói là “ăn Tết” và khi gặp nhau người ta hay hỏi: năm nay ăn Tết lớn không? Có những món ăn mà chỉ ngày Tết mới dùng tới (ngày thường trong năm ít khi ăn) như là bánh chưng, bánh tét, dưa món, thịt đông, củ kiệu, củ hành, v.v.

Nực cười thay! Nêu không, pháo không, vôi bột cũng không, mà tết.
Thôi cũng được! Rượu có, nem có, bánh chưng đều có, thừa xuân.
                Trần Tế Xương (1870-1907)

Bốn nghìn lần: xuân hạ thu đông vạn vật loanh quanh vòng lẩn quẩn.
Ba ngày tết: xôi dê rượu thịt muôn dân hì hục chén no nê.
               Khái Hưng Trần Khánh Dư (1896-1947)

Nói chung người Việt ta ăn Tết rất “hoành tráng”, rượu thịt ê hề, mọi thứ đầy đủ thậm chí dư thừa mới gọi là ăn Tết! Nhưng ngày nay, khi đời sống vật chất con người được nâng cao, đã xuất hiện nhiều người ăn chay (ngoài giới tu hành). Dù có chung chữ “ăn” nhưng ăn Tết và ăn chay lại mang ý nghĩa và nét đẹp riêng. Ăn Tết mang niềm vui thỏa mãn cuộc sống hôm nay, còn ăn chay lại mang ý nghĩa tiết độ để hướng đến hạnh phúc mai sau.

Theo từ điển, ăn chay (trai, ăn lạt hay chủ nghĩa ăn chay) là một chế độ ăn uống chỉ gồm những thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật, có hoặc không ăn những sản phẩm từ sữa, trứng hoặc mật ong, hoàn toàn không sử dụng các loại thịt (thịt đỏ, thịt gia cầm và hải sản) hoặc kiêng ăn các thực phẩm có được từ quá trình giết mổ.

Theo Phật giáo, ăn chay là không ăn tất cả các sản phẩm từ động vật cũng như một số thực vật trong chi hành (có mùi thơm đặc trưng như hành, hẹ, tỏi, nén và kiệu gọi chung là ngũ vị tân).

Đối với người Công giáo, ăn chay là không ăn hoặc ăn uống ít đi, đạm bạc hơn bình thường. Tránh việc ăn vặt trong ngày chay và nếu được chỉ nên ăn một bữa no, còn những bữa khác chỉ nên ăn chút ít để bụng còn đói.

Quan trọng hơn là cảm nghiệm được tính cách bấp bênh của sức lực con người. Ý thức mình lệ thuộc Thiên Chúa, lương thực hàng ngày do Thiên Chúa ban với sự cộng tác của con người chứ không phải “bàn tay ta làm nên tất cả, có sức người sỏi đá cũng thành cơm”!

Chay tịnh trong mùa Chay bao gồm "ăn chay" và "kiêng thịt". Chay tịnh (cùng với việc cầu nguyện và bố thí) là một trong ba hành vi được khuyên làm để biểu lộ lòng ăn năn, sám hối. Thực hành việc chay tịnh là bắt chước Chúa Giêsu “ăn chay ròng rã bốn mươi đêm ngày” (Mt 4, 2) và cụ thể hơn: “Trong những ngày ấy, Người không ăn gì cả” (Lc 4, 2).

Năm nay dù thứ Tư Lễ Tro trùng với ngày mồng 3 Tết Bính Thân, nhưng tất cả các giáo phận tại Việt Nam vẫn cử hành Lễ Tro vào ngày thứ Tư theo lịch chung của Giáo Hội hoàn vũ, và chuyển việc ăn chay kiêng thịt vào thứ Sáu 12 Tết. (Biên bản hội nghị thường niên kỳ II của Hội Đồng Giám mục Việt Nam ngày 18/9/2015)

Sự trùng hợp này cũng cho ta nhiều điều đáng suy gẫm. Chúng ta thường chúc tuổi nhau vào những ngày đầu năm. Thêm tuổi là bớt đi thời gian sống, đó là quy luật vô thường bất biến của vạn vật. Hoa nở rồi tàn, Xuân đến rồi đi… Chẳng có gì bền vững với thời gian. Chẳng có gì là vĩnh cửu mà chỉ là phù vân mong manh sương khói.

Khi cúi đầu nhận lãnh những hạt tro, ta không chỉ biểu lộ hành vi sám hối, nhưng còn là dịp để nhìn lại thân phận con người được tạo tác từ tro bụi và sẽ trở về với bụi tro. Một thân phận mỏng giòn, mong manh sớm nở chiều tàn:

Như cỏ đồng trổi mọc ban mai,

nở hoa vươn mạnh sớm ngày,

chiều về ủ rũ tàn phai chẳng còn. (Tv 90)

Dù con người là loài thụ tạo cao nhất được Thiên Chúa sáng tạo theo hình ảnh Người, nhưng vẫn là những thụ tạo có giới hạn, là những tội nhân cần sám hối và hoán cải. Lời Chúa trong ngày đầu mùa Chay kêu gọi con người hãy hoán cải và tin vào Tin Mừng.

Lời mời gọi hoán cải trong Năm Thánh Lòng Thương Xót chính là lời khích lệ hãy làm như đứa con trong dụ ngôn người cha nhân hậu: trở về trong vòng tay của Người Cha đầy Lòng Thương Xót, thống hối và tín thác nơi Người.

Đức Thánh Cha Phanxicô trong bài giảng chiều thứ Tư lễ Tro 18/02/2015 đã nhấn mạnh: Chúa không ngừng xót thương và tha thứ cho chúng ta, chúng ta cần được Chúa tha thứ biết bao. Người kêu gọi chúng ta trở về với Người với một quả tim tinh khiết, thanh tẩy bằng nước mắt, để được thông phần niềm vui với Người.

Thánh Phaolô giải thích làm sao để đáp lại lời kêu gọi làm hoà với Thiên Chúa. Giải hoà không phải chỉ là nỗ lực của con người. Việc chúng ta giải hòa với Thiên Chúa và với anh em mình chỉ có thể thực hiện được nhờ Lòng Thương Xót và Tình Yêu của Chúa Cha, Đấng đã không tiếc gì Người Con duy nhất của mình...

“Mồng một Tết cha, mồng hai Tết mẹ, mồng ba Tết thầy”. Mùa Xuân là mùa của niềm vui và tình thương yêu. Tình yêu thương đó được biểu lộ qua tình yêu bản thân cùng những người ruột thịt rồi mở rộng ra cho tha nhân (Tết Thầy). Tình yêu thương đó cũng được biểu lộ một cách chân thành và rõ nét qua việc thăm viếng nhau, chúc Tết cho nhau, tặng quà cho nhau và nhất là biết yêu thương, chia sẻ cho người nghèo khổ.

Mục đích truyền thống của mùa Chay là việc chuẩn bị của các tín hữu qua việc chay tịnh, sám hối, ăn năn tội lỗi, cầu nguyện và thực hành bác ái từ thiện. Bác ái trước hết là “Phải đối xử tốt với nhau, phải có lòng thương xót và biết tha thứ cho nhau, như Thiên Chúa đã tha thứ cho anh em trong Đức Kitô” (Eph 4,32). Thứ đến không phải ăn chay là tiết giảm chi tiêu rồi cất tiền vào tủ, nhưng là chia sẻ cho người nghèo.

Giáo hội Công giáo là Giáo hội của người nghèo, điều này đã được Đức Thánh Cha Phanxicô khẳng định:  “Nơi những người nghèo và cùng khổ, chúng ta nhìn thấy khuôn mặt Đức Kitô; khi yêu thương và giúp đỡ người nghèo, chúng ta yêu thương và phục vụ chính Đức Kitô.” (Sứ điệp mùa Chay 2014).

Trong Thông Điệp Mùa Chay 2016 mới đây, ngài cũng kêu gọi: “Mùa Chay trong Năm Thánh này là thời gian thuận tiện để ta vượt thắng sự tha hóa hiện sinh của ta bằng cách lắng nghe lời Thiên Chúa và thực hành các việc thương người. Trong các việc thương người về phần xác, ta đụng tới da thịt của Chúa Kitô nơi các anh chị em của ta, những người cần được ăn, được mặc, được trú ngụ, thăm viếng; trong các việc thương người về phần hồn: khuyên bảo, dạy dỗ, tha thứ, khuyên răn và cầu nguyện, ta đụng tới tính tội lệ của ta một cách trực tiếp hơn. Các việc thương người về phần xác và phần hồn không bao giờ nên bị tách biệt với nhau.”

Việc từ thiện vẫn được hiểu thông thường là cho đi, là chia sẻ cho kẻ thiếu thốn. Nhưng nếu hiểu xâu xa hơn theo cái nhìn đạo đức Kitô giáo, thì đó là trả lại cho người nghèo những quyền cơ bản về cái ăn, cái mặc và nơi ở xứng đáng mà lẽ ra họ được hưởng. Bao lâu thế giới còn có người nghèo đói là ta còn mắc nợ họ. Làm việc bác ái từ thiện là một cách thức trả nợ nhân sinh ngoài việc tích công góp đức.

Mùa Xuân lại về với những hạt nắng ấm áp, xua tan chút se lạnh của buổi Đông tàn. Gió Xuân lay nhẹ những cành mai, cành đào rực thắm. Chim líu lo hót, bướm lượn cánh vờn hoa, làm cho lòng người tạm quên đi những lắng lo, muộn phiền thường ngày.

Hãy tận hưởng hương vị của những ngày Tết và bước vào mùa Chay như trở về với mùa Xuân của tâm hồn. Canh tân đời sống thiêng liêng, ra sức làm những việc cần thiết để được giao hòa và hiệp thông với Chúa.

Năm nào ta cũng đón Tết, ăn Tết, vui Tết nhưng dường như tâm hồn của chúng ta vẫn còn Đông giá, vẫn còn khô khan, chưa đâm chồi nẩy lộc. Hãy để cho hơi thở đầy lòng thương xót của Thiên Chúa là Chúa Xuân vĩnh cửu sưởi ấm tâm hồn mình qua bí tích Giao hoà, tha thứ và làm hoà với nhau.

Hãy để cho lòng thương xót dẫn đưa chúng ta đến với những con người nghèo khổ, bệnh tật, những người bị gạt ra bên lề xã hội và những ai đang đau khổ về tinh thần cũng như thể xác. Như thế, mùa Xuân yêu thương hôm nay sẽ dệt nên mùa Xuân hạnh phúc mai sau trên Thiên đàng trường Xuân bất diệt.

Đã đăng trên:

http://tgpsaigon.net/baiviet-tintuc/20160126/33700

http://www.thanhlinh.net/node/99716

http://gpcantho.com/Bai-Viet-Giao-Phan-Can-Tho-T%E1%BA%BET,-M%C3%99A-CHAY-V%C3%80-CHAY-T%E1%BB%8ANH-9391.aspx

http://gdpttthathocmon.org/?p=6410#more-6410